O dominio bipartidista

Despois de case corenta anos de partido único, as elites do sistema estaban tan obsesionadas no comezo da transición coa "sopa de letras" que fixeron todo o posíbel desde o primeiro momento, cando as primeiras eleccións preconstitucionais, para cortar o paso ás minorías. E aquelas primeiras normas electorais, que primaban a representación das provincias menos poboadas (as da España "profunda", as máis conservadoras) en detrimento das máis poboadas (as da España máis urbana e máis progresista), seguen a estar vixentes, mesmo reforzadas na súa blindaxe contra todo intento de corrixir a deriva bipartidista.
A Constitución de 1978 sacralizou a provincia como circunscripción fundamental nas eleccións xerais e nas autonómicas. Tamén estableceu o sistema proporcional no reparto de escanos entre as candidaturas. A provincia e a proporcionalidade resultaron incompatíbeis tal e como se desenvolveu a normativa electoral, sobre todo a partir da adxudicación dun mínimo de dous deputados por provincia antes de distribuir o resto en proporción á poboación. Nas provincias con menos de dez deputados (que son 45) a proporcionalidade practicamente non existe: os dous grandes partidos repártense (con algunha inclusión de partidos nacionalistas fortes nalgunha delas) os escanos desas provincias, que suman 224 do total de 350.
Esa distorsión estructural inicial foi reforzándose coas limitacións no acceso aos medios informativos públicos. Tras as primeiras eleccións, os espazos de publicidade gratuita nas radios e televisións públicas distribuíronse de xeito proporcional aos resultados das eleccións anteriores. Poñíase en marcha un mecanismo de privilexiar cada vez máis ás forzas maioritarias (practicamente só dúas a partir de 1982, tras o afundimento de UCD), que acadou a súa culminación nos anos noventa, cando, coa bendición da Xunta Electoral Central, trasladouse tamén ese mesmo criterio de proporcionalidade estricta segundo os resultados electorais anteriores á información nos medios públicos. Xa non hai información electoral nas radios e televisión públicos: só unha sucesión de mensaxes propagandísticos, sen contraste nin interpretación xornalística no seu contexto, con escasa presencia das minorías e sen referencia ás forzas políticas que se presentan por primeira vez, por moi sensatas, orixinais, audaces ou espectaculares que resulten as súas propostas (é dicir por moito interés xornalístico que poidesen ter).
As forzas minoritarias van desgastándose tras sucesivas recolleitas de votos inútiles que quedan sen representación parlamentaria, como consecuencia do reparto tramposo que concede ás dúas grandes forzas estatais unha sobrerepresentación claramente discriminatoria. E, por suposto, está por ver que unha forza de nova creación poida chegar sequera a formar un modesto grupo parlamentario.
Hai moitas maneiras de corrixir ese déficit de representación democrática que padecemos, desde a de suprimir a circunscrìpción provincial, para acadar unha proporcionalidade real, á de aumentar o número de deputados ata os 400 que permite a Constitución para completar un reparto de restos, ao xeito alemán, que compense as desviacións de proporcionalidade nos 350 escanos actuais. Pero, nestes momentos, é un debate inútil.
Con independencia da necesidade de reformas constitucionais nalgún deses casos, as posibilidades de modificar esas normas son practicamente nulas, porque os únicos que poderían cambialas son os partidos que están a beneficiarse da situación actual. E quedou clara a súa receptividade sobre esta cuestión hai uns meses, cando endureceron as condicións para a participación electoral de novas forzas políticas, mentres os "indignados" levaban a rúa o debate sobre a necesidade dunha nova lei electoral coa intención de sanear a representación parlamentaria, distorsionada polo duopolio político e polo triunfo europeo das teses máis favorábeis ao poder financeiro.