Vinte anos despois do 11-M

 Cando se cumpren vinte anos do peor atentado terrorista cometido na Península Ibérica, recordo un artigo que escribín para o desaparecido xornal Galicia Hoxe e que apareceu publicado o 5 de novembro do 2007, unha vez celebrado o xuízo. 

Salgheirón: memoria dun imperio industrial conserveiro que derivou en chapuza especulativa

 

Relata os pormenores do ascenso e a decadencia dunha empresa familiar que chegara ser unha das grandes industrias de Galicia, nunha sorte de Buddenbrooks á galega (con permiso do exhaustivo Thomas Mann), e entra a saco na sórdida historia da gran operación especulativa que seguiu á súa liquidación e que foi freada pola mobilización cidadá en defensa das leis que os especuladores trataron de saltarse (e pode que volvan intentalo). O xornalista Primitivo Carbajo -zamorano criado profesionalmente en Galicia-, no seu libro Salgheiron (así, na denominación popular con gheada), recolle, como nunha gran e profunda reportaxe de ritmo trepidante e preciso, a historia dos Massó en Galicia, desde o primeiro que chegou no 1816, Salvador Massó Palau, para sumarse aos emprendedores cataláns que desde mediados do século XVIII se dedicaban ao negocio da salgadura, até os últimos bisnetos e tataranetos, co correspondente complemento de cuñadas, cuñados, noras e xenros, que remataron liquidando a gran empresa familiar.

A maior factoría de Europa

Gran Casino da Sardiña foi o alcume que recibiu a gran factoría que a conserveira Massó levantou en Cangas do Morrazo, en O Salgueirón. Deseñada antes da guerra civil, iniciada a súa construción no 1937 e inaugurada no 1941, era a maior factoría conserveira de Europa e unha das máis grandes do mundo, dotada da tecnoloxía máis avanzada.

Comezaba a etapa de maior prosperidade do imperio conserveiro cangués, que chegou ter a súa propia frota pesqueira e fábricas conserveiras fora de Galicia, ademais de entrar no negocio das factorías baleeiras. Era a terceira xeración da familia, que levaba ao seu  cumio unha actividade industrial conserveira iniciada no 1880. A costa abaixo empezou nos anos sesenta do século pasado coa ampliación das augas xurisdicionais a duascentas millas (que obrigou a reducir a frota pesqueira propia), agravouse nos setenta coa crise do petróleo e rematou nos oitenta coa moratoria internacional da caza de baleas.

A cuarta xeración non puido, ou máis ben non quixo, facer fronte a estes problemas. Prevaleceron os conservadores, que rexeitaron todas as propostas de medidas para adaptarse aos novos tempos, as últimas as que intentou un grupo de accionistas da quinta xeración. Afogada pola suma de perdas e débedas, a gran conserveira morreu co século no que vivira o seu máximo esplendor.

Tempo de especulación

Abríase entón un novo capítulo: a liquidación de terreos e edificios (co gran complexo industrial do Salgueirón como xoia da coroa) con vistas á especulación inmobiliaria e turística (centros comerciais, hoteis, zonas residenciais de luxo, porto deportivo). Posibelmente o que desexaba a maioría dos fillos, xenros, irmáns, cuñados, curmáns... (polo menos os da cuarta xeración) que conformaban o accionariado familiar. Chegaba a marbellización de Cangas, Cangaspoly, como se dicía en comentarios irónicos, co seu baile de ventas de terreos (incluídos os que non se podían vender porque eran concesións en zoas de dominio público), convenios urbanísticos que se adiantaban ao plan xeral de urbanismo pendente de redactar, proxectos megalómanos coa firma de Norman Foster pero sen a cobertura legal necesaria e sen ter en conta as limitacións das zoas marítimo-terrestre de dominio público, adxudicacións de portos deportivos que ían pór en perigo toda a ría de Vigo...

A gran ofensiva especuladora, que contou coa complicidade, por acción ou por omisión, de autoridades de todos os niveis (central, autonómico, local) e de case todas as cores políticas (máis da dereita, pero tamén da esquerda), atopouse en fronte coa mobilización cidadá, artellada no Foro Social pola Defensa do Pobo, constituído en xullo do 2004, cando o Concello de Cangas aproba o convenio urbanístico que contemplaba o gran complexo turístico de O Salgueirón, en paralelo coa concesión dun porto deportivo outorgada pola Autoridade Portuaria de Vigo. No Foro Social conflúen asociacións de veciños, entidades culturais, grupos ecoloxistas, comunidades de montes, a confraría de pescadores e profesionais varios (xuristas, arquitectos e urbanistas principalmente).

Tempo de mobilización

Foi a mobilización cidadá a que frustrou uns proxectos que necesitaban rapidez na execución, para xogar con feitos consumados fronte ás fraxilidades xurídicas das súas autorizacións. Desde o primeiro momento, piquetes de veciños impediron o paso de camións por terra e a chegada de barcos por mar con maquinaria e materiais para a obra, aguantando ameazas dos contratistas, represión policial, multas e denuncias (en só cinco meses celebráronse 29 xuízos de faltas contra 43 acusados). Paralelamente, presentaron recursos e máis recursos contra os promotores e contra as resolucións administrativas que non respectaban as esixencias da lexislación (central ou autonómica) en materia de medio ambiente, ordenación urbanística e zoas marítimo-terrestre de dominio público. Particularmente flagrante era a concesión do porto deportivo, que a Autoridade Portuaria de Vigo outorgou ignorando un contundente informe negativo da Consellería de Pesca, informe preceptivo e vinculante. Concedido no 2004, foi asumido polos sucesivos presidentes da APV, incluído o que despois sería o alcalde das luces.

Rexeitados a maior parte dos recursos nas instancias xudiciais de Galicia, incluído o Tribunal Superior, que desestimou no 2009 o recurso da Confraría de Pescadores contra o porto deportivo, houbo que esperar ate abril do 2013, en que unha sentenza do Tribunal Supremo anulou a concesión dese porto deportivo, elemento clave de toda a operación. Nove anos de mobilización cidadá, de tensións, denuncias e recursos, para conseguir que as autoridades competentes (?) cumprisen coa lei.

Final aberto

A historia que conta Primitivo Carbajo no seu libro -que ben merecería unha boa serie televisiva, ao estilo de Fariña- ten aínda o final aberto. Cando, tamén no 2013, o Novagalicia Banco, en trance de liquidación, transfire ao Sareb 5.000 millóns en activos tóxicos, a finca de O Salgueirón pasa á propiedade de Abanca, como un ben nada tóxico. No proxecto do plan xeral de urbanismo de Cangas -por fin redactado e agora sometido a exposición pública-, contémplase a construción de unhas 650 vivendas, parece que saltando por enriba de medidas proteccionistas como o Plan de Ordenación do Litoral. Na campaña das eleccións locais do 2019, ningunha candidatura volvera falar do Salgueirón, da súa declaración como Patrimonio Industrial, para converter o vello Gran Casino da Sardiña no eixo do gran parque público que necesitaba Cangas. Tampouco despois das eleccións, como á espera de que o dono da cousa, Abanca, se pronuncie.

 

Primitivo Carbajo, no 2011, na casa onde vivía entón en Vigo.. Ao fondo, a ría.

O silencio parece afectar nestes momentos mesmo aos activistas que conseguiron frustrar o gran pelotazo. Quizais porque non está claro que se frustrase toda a operación e xa non quedan alentos para seguir loitando. Salvouse, sí, a ría de Vigo da agresión dos recheos dun porto deportivo que ía aniquilar á súa riqueza pesqueira e marisqueira e á súa biodiversidade, pero a posíbel agresión especuladora á zoa terrestre, aínda é unha ameaza. “Nada evitou que a Finca Massó se ofreza hoxe como espazo dun crime. Dun crime múltiple: cultural, económico, de alleamento e abandono que, emporiso, non esgotou os seus latexos. Aínda segue sendo un crime en grao de tentativa”, escribe Carbajo no seu libro, que, a pesar de todo, remata cunha frase que trata de ser optimista: “É un silencio que grita, escoitarase máis adiante, cos ventos recios que han volver”.

-----------------------

Salgheirón. Primitivo Carbajo. Morgante Edicións. Cangas do Morrazo, 2021.

Contrtibución á homenaxe a Antón Fraguas

O venres 17 de maio celébrase o Día das Letras Galegas, dedicado este ano á figura de Antón Fraguas (Cotobade, 1905-Compostela 1999). Como modesta contribución á homenaxe a un home que traballou e investigou sobre a cultura galega, reproduzo aquí a entrevista que lle fixen hai case 39 anos en El Ideal Gallego.

Vinte anos sen Luis Pita

Cúmprense vinte anos da morte de Luis Pita, compañeiro e amigo. Desapareceu o 17 de agosto do 1997, vítima dun cancro que lle destrozou a voz, primeiro, e que lle arrebatou a vida finalmente. Para evocar a súa figura, recollo dous traballos escritos uns meses antes da súa morte, pero cando a enfermidade estaba xa acosándolle. O meu texto recolle as palabras que pronunciei na cena de homenaxe que lle ofreceron os compañeiros de Radio Nacional en A Coruña o 7 de febreiro do 97, con motivo da súa xubilación por enfermidade, e que o semanario A Nosa Terra publicou despois da súa morte. O outro texto, de novembro do 2016, é de Manuel Rivas, copartícipe no compañeirismo e na amizade, como pode deducirse facilmente do seu entranábel escrito.

O día da patria hai corenta anos

De esquerda a dereita, Celso Emilio Ferreiro, Carmen Santos Castroviejo, Xosé
Fortes e Xosé A. Gaciño (Foto Xurxo Lobato)

Tal día como hoxe, hai corenta anos, estaba eu na Carballeira de Santa Susana, en Compostela, nunha concentración unitaria de diversas organizacións nacionalistas e de esquerdas, coa que se pretendía concienciar sobre a necesidade da unidade das forzas progresistas para conseguir que Galicia acadara as máximas cotas de autogoberno na nova configuración territorial de España, que estaba abrindo un período constituínte. Xunto co poeta Celso Emilio Ferreiro e o militar Xosé Fortes (capitán represaliado da UMD) fun dos oradores daquel acto, sobre o que se recolle información máis detallada na reproducción da información de El Ideal Gallego (xornal no que eu traballaba como redactor). 

Naquela xornada, o Bloque Nacional-Popular Galego (como se chamaba entón) levou a cabo tamén unha manifestación, que lle prohibira o Goberno Civil da Coruña, e que finalmente permitiu, aínda que recortando o seu percorrido. Sobre o conxunto da xornada vai aquí a crónica que publicou o semanario Triunfo.

Unha débeda con Camilo Nogueira

Débolle a Camilo Nogueira unha caixa (polo menos) de xemas de San Leandro, que non puido comprar cando nos vimos en Sevilla hai como vinte e cinco anos (estaban a construír a Expo do 92 e tampouco nos deixaron entrar a ver as obras, nin co meu carné de xornalista nin co seu de parlamentario galego), porque eu daquela aínda era un novato na cidade de María Santísima e, quizais porque non son nada larpeiro, non me tiña preocupado de saber cómo chegar ao convento no que elaboran os doces máis celebrados da gastronomía relixiosa sevillana, e que a Camilo lle tiñan recomendado. Fun un anfitrión desastroso, que atendía moi precariamente a un home que admiraba (e admiro).

Por suposto, esa caixa de xemas non podería pasar dunha moi modesta compensación simbólica polo que realmente lle debo (lle debemos) a Camilo e polo que se lle vai render homenaxe. Político íntegro, serio, intelixente e rigoroso. Desde a soidade de ser o único deputado de Esquerda Galega no primeiro Parlamento de Galicia, desenvolveu un traballo parlamentario de tal entidade que mesmo superaba o de grupos parlamentarios ben nutridos de deputados automáticos. E cando chegou ao Parlamento Europeo (cando eu puiden votalo directamente), na lista do BNG, foi como se entrase Galicia mesma: por primeira vez falouse alí en galego e alí levou os problemas da nosa terra e á propia xente que os padecía.

As limitadas posibilidades electorais do nacionalismo progresista –e as circunstancias nas que se administraron as efémeras ocasións que se tiveron– impediron que un político como Camilo Nogueira chegase a postos de goberno, desde os que desenvolver a súa enerxía creativa e executiva na construción dun futuro máis axeitado aos intereses e ás potencialidades de Galicia. Quizais os que poderían telo en conta foron tan torpes como eu de cicerone en Sevilla. Pero, desde o seu optimismo histórico, estou seguro de que dará por compensado o seu ostracismo coa seguridade de que, a pesar do estancamento que impoñen as forzas inmobilistas, algún día o espírito de Uxío Novoneyra irá do Caurel a Compostela por terra liberada, demostrando que a forza do amor e da intelixencia de Camilo Nogueira non pode ser inútil.  

PD. Os que tivesen lido este texto antes do 14 de novembro ás 20 horas, se volven lelo, botarán de menos unha referencia á condición de eurodeputado de Camilo Nogueira no ano en que nos vimos en Sevilla (que debeu de ser no 1991 ou no 1992). Repasando datas e referencias, advertín que naquel tempo Camilo aínda non era eurodeputado e que posibelmente mesturei encontros diversos en diversas datas. Correxín os erros, pero considerei xusto advertilo para non confundir aos lectores do primeiro texto.

Malos tempos para a audacia

Algúns dos pasos que se están a dar nos intentos por artellar alianzas políticas teñen case os mesmos rasgos surrealistas que este patio do Museo Dalí, en Figueres, aínda que moitísimo menos arte. (Foto tomada o 31 de marzo de 2012)

Da mesma maneira que os independentistas cataláns salvaron no último minuto a investidura dun novo presidente da Generalitat, evitando unhas eleccións anticipadas que posibelmente non lles favorecería, non hai que descartar ningunha hipótese na resolución do sudoku parlamentario que debe superar o Congreso dos Deputados para investir presidente do goberno español. Sobran liñas vermellas nos pasos iniciais e falta audacia nas propostas. De momento, os indicios parecen apuntar cara ao entendemento entre as vellas forzas, incluídas algunhas das independentistas catalás, ás que o PSOE presta axuda no Senado para constituír grupos parlamentarios, e tanto o PP como o PSOE van admitir como grupos no Congreso, aínda que non cumpran todos os requisitos que sí se lle esixen escrupulosamente aos grupos galego, catalán e valenciano que formaron candidaturas de coalición con Podemos e Esquerda Unida. A tese do "cordón sanitario" en torno ao que algúns consideran esquerda radical vai tomando corpo, mentres segue a ser unha incógnita cómo vai compaxinar Pedro Sánchez todos eses acordos -que hai que sumar ao primeiro e máis importante: a presidencia da Cámara co apoio explícito de Cidadáns e implícito do PP- coa súa repetida negativa a facilitar o goberno ao PP e o seu insistente anuncia de que, se falla o PP, intentará configurar unha coalición progresista (a menos que o que realmente anuncie sexa que o PP non vai fallar na formación dun goberno conservador). Neste contexto de aprendizaxe da cultura do pacto, inscríbese este meu artigo sobre audacias e temeridades en Galicia Hoxe: http://www.galiciahoxe.com/vivir-hoxe-galicia/gh/malos-tempos-audacia-xose-gacino/idEdicion-2016-01-13/idNoticia-974215/